Αισθάνθηκα, λοιπόν, την ανάγκη να εξηγήσω τη ‘φαεινή’ ιδέα μου για να μην αφήσω τη/τον Β. ΓΕΩΡΓ. στο έρεβος της θλιβερής ιστορίας.
Πρώτον δεν γράφει κινηματογράφος αλλά κινηματόγραφος
Αν, λοιπόν, έριχνε μια ματιά στην υποσημείωση 5 της σελίδας 26 (που προφανώς δεν διάβασε, μια που αποκαλεί τον κινηματόγραφο κινηματογράφο – με τον τόνο στο «το» και όχι στο «γρα»), ίσως θα είχε ξεπεράσει το πρόβλημα του ακατανόητου της ιδέας μου. Γράφω λοιπόν εκεί:
«Πρόκειται, κατά μία άποψη, για την εφεύρεση των αδελφών Λυμιέρ, μια πρώιμη μηχανή λήψης και προβολής. Εφεξής θα το αποκαλούμε κινηματόγραφο σε αντιδιαστολή με τον κινηματογράφο ως Τέχνη και ως αίθουσα».
Από μια άποψη λοιπόν αυτή η ονομασία είναι συμβατική, αν και όχι εντελώς, αν αναλογιστεί κανείς ότι η εν λόγω συσκευή στην οποία αναφέρεται ο Μπέργκμαν λεγόταν cinématographe και όχι Laterna magica ή Μαγικός φανός ή ακόμη Μαγική λυχνία. Ο τίτλος αναφέρεται απλώς σε μια από τις πρωτοπόρες συσκευές προβολής διαφανών εικόνων (και όχι φιλμ) σε λευκή επιφάνεια, τοποθετημένες μπροστά στο φως μια λυχνίας. Αργότερα μπορεί οι εικόνες αυτές να εναλλάσσονταν μηχανικά δημιουργώντας κίνηση. Αλλά από τότε τα πράγματα σίγουρα εξελίχτηκαν και σίγουρα εμφανίστηκαν νέες και πιο βελτιωμένες συσκευές. Μία από αυτές ήταν και ο cinématographe των αδελφών Λυμιέρ και ακριβώς για μια τέτοια συσκευή (σε πιο βελτιωμένη εκδοχή) κάνει λόγο ο Μπέργκμαν. Μια συσκευή που έγινε από τους αδελφούς Λυμιέρ (κατ’ άλλους ήταν εφεύρεση του Léon Bouly που την πούλησε στους Λυμιέρ) και βασιζόταν στο Κινητοσκόπιο του Ντίκσον.
Έτσι επέτρεψα στον εαυτό μου τη σύμβαση κινηματόγραφος…
Αλλά ας περάσουμε και στη λογική διάσταση του θέματος: Ο μαγικός φανός εφευρέθηκε περίπου στο 1600 ίσως και νωρίτερα. Άντε να έγιναν μερικές βελτιώσεις. Απ’ ό,τι γνωρίζω χρησιμοποιούνταν σαν συσκευή (σε βελτιωμένη εκδοχή, επιμένω) κατά τις αρχές του 1920 στις ΗΠΑ για πορνογραφικές εικόνες της εποχής. Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας πέρασε πλέον στην ιστορία και στους συλλέκτες (Eds. Crangle, Richard, Heard, Mervyn, and van Dooren, Ine. “Devices and Desires.” Realms of Light. London, England: The Magic Lantern Society, 2005. 11-45.)
• Τώρα ΠΩΣ ΣΤΗΝ ΕΥΧΗ είναι δυνατόν να πήρε έναν μαγικό φανό ως δώρο ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν ¬–ας υποθέσουμε ότι ήταν δέκα και κάτι¬- όταν γεννήθηκε το 1918; Είναι δυνατόν να έκαναν δώρο συλλεκτικά κομμάτια;
• Γιατί ο Μπέργκμαν ονομάζει τη συσκευή Kinematograf και όχι Laterna magica ή Trollykta, όπως θα έπρεπε να κάνει αν εννοούσε την εν λόγω συσκευή;
• Γιατί δεν πέρασε από το μυαλό της/του συνεργάτη σας ότι ο τίτλος laterna magica μπήκε διότι 1) αποδεικνύει περίτρανα τη μαγεία που ασκούσε στον Μπέργκμαν ο κινηματογράφος και 2) είναι εντυπωσιακός και (σε άπταιστα ελληνικά) «πιασάρικος», κάτι που αποδεικνύεται από το γεγονός ότι έχει χρησιμοποιηθεί ως ονομασία της έδρας του Μαύρου Θεάτρου της Πράγας «Laterna Magika» και ως τίτλος μουσικού έργου της φινλανδής συνθέτριας Kaija Saariaho;
Και τέλος
Ως μεταφραστής δεν κατεβάζω «φαεινές». Αντιθέτως ψάχνω βασανιστικά την κάθε λέξη που γράφω. Θεώρησα πως η καθ’ όλα δόκιμη λέξη κινηματόγραφος αποτελούσε επιτυχή σύμβαση και το πιστεύω ακόμη.
Το «θλιβερή ιστορία» δεν το καταλαβαίνω. Ειλικρινά! Από πού ώς πού αποβαίνει θλιβερή μια μεταφραστική δουλειά. Και θέλω πραγματικά να μάθω τι εννοεί η/ο συνεργάτης σας με τη λέξη αυτή.
Αν δεν μπορεί, απομένει να επιστρέψω τους χαρακτηρισμούς που δεν ταιριάζουν στο ύφος μου ή στο ήθος μου και ως μεταφραστή και ως ατόμου.
Λίγη προσοχή δεν βλάπτει ποτέ.
Γρηγόρης Ν. Κονδύλης
Πρωτομαγιά 2010
Αγρίνιο
